Đôi lời về bài hát ru "Phụ tử tình thâm"

Bài liên quan 1: Phụ/Mẫu tử tình thâm
Bài liên quan 2: Nói thêm về Phụ/Mẫu tử tình thâm

Bài của N.T.P (K89-92)

Khi còn thơ ấu tôi đã được nghe rất nhiều lần về bài hát ru “phụ tử tình thâm” qua lời ru của mẹ. Mẹ tôi là người làng Đan Du (nay là xã Kỳ Thư) – vùng quê nổi tiếng về hát ví. Vùng quê nơi sinh ra O Nhẫn với những câu ví lưu truyền hậu thế. Bởi vậy mẹ tôi thuộc rất nhiều bài hát ví, đồng dao, hò, vè… Trong tuyển tập “Kẻ Dua – Đan Du – Vùng quê ví dặm” đã được xuất bản thì mẹ tôi là người sưu tầm phần lớn những “tác phẩm” dân gian đó.

Không biết các bạn và độc giả của hoinhammit hồi nhỏ có được nghe những bài hát ru, hò, vè nhiều không nhỉ?

Còn tôi, nhớ lại thời thơ ấu khi đi theo mẹ ra đồng, ngồi bên mẹ may nón lá hay những đêm trăng ngồi trên bãi biển với mẹ và mấy bà mấy ả trong xóm, mẹ thường hát ví hoặc hát ru cho tôi nghe như “Đúc cội chuông vàng”- câu chuyện có thật kể về một người con gái rất đẹp người đẹp nết ở mạn dưới. Rất nhiều trai tráng trong vùng tìm đến nhưng rồi O quyết định lấy một người ở miền trên (Kỳ Lâm Kỳ Thượng chi đó). Một chàng trai đem lòng yêu thương, theo đuổi O rất lâu mà không được O “chọn”, khi nghe tin O đi lấy chồng miền “ngược” liền làm một bài vè trong đó có nghĩ đến cái cảnh O phải “trèo trẹ” để đi chợ phiên ở miền xuôi…

“Đất Sơn lâm có của

Bạn đánh đàng tìm đi

Phận con gái nữ nhi

Nỏ mấy ai đáng giá

Nỏ mấy người đáng giá

Trai trong làng trửa xã

Thiếu chi kẻ rập rình

Nỗi cả huyện Kỳ Anh

Nơi nên thì nỏ có

Nơi có nỏ nên thì

Lúc em phải tìm đi

Chốn rừng xanh biển xanh

Chốn rừng vàng biển bạc …

Ăn cau khô nhớ hạt

Ăn trầu lạt nhớ vôi

Gương lược mẹ trau dồi

Trau cho O quân tử

Trau cho người quân tử…

…Tháng mười hai phiên chợ

O mới đi được lần

Mồ hôi O nhỏ dầm

Bởi vì O trèo trẹ…"

Trở lại với bài hát ru “Phụ tử tình thâm”, ở quê ta nhiều người hay hát thành “mậu tử tình tâm” hay “phụ tử tình tâm”. Khi cha tôi còn sống, cha nói rằng hát vậy cũng không sai nhưng “Phụ tử tình thâm” là đúng hơn cả.

Không biết các bạn có thích bài hát này không? Còn tôi, không phải khi còn thơ ấu mà lớn lên đi học xa quê, mỗi lần về nhà đêm nằm bên mẹ lại “nhõng nhẽo” đòi mẹ hát cho nghe. Bây giờ cha tôi đã “về nơi chín suối”, “lá rụng cội đại ngàn”…còn lại mẹ già như ngọn đèn trước gió…mỗi lần bất chợt nghe ai hát bài này lòng tôi lại ngậm ngùi nỗi thương cha, nhớ mẹ …

Hôm nay nghe qua bài hát hoinhammit tải lên nghe nó cứ làm sao ấy. Nội dung thì không thay đổi: muốn nhắc nhở mọi người phải nhớ công sinh thành dưỡng dục của cha mẹ, sống trọn đạo làm con…Nhưng lời bài hát thì thay đổi quá nhiều, thay đổi các từ “cổ” của xứ Nghệ thành những từ hiện đại. Tất nhiên tôi cũng hiểu bài hát này là thể loại hát ru dân gian nên không tránh khỏi “tam sao thất bản”. Không biết tôi có phải thuộc “tuýp” người “hoài cổ” không chứ thiệt tình nghe các ca sỹ thời nay hát chất giọng thì hay thiệt nhưng không thể nào ấm áp, mộc mạc, thấm đượm vào hồn mình như mẹ tôi (hay mẹ các bạn) và các bà các chị ở quê mình đã từng hát.

Bạn muốn hiểu sâu hơn về bài hát này, hãy cùng tôi hiểu thêm một số từ Hán – Việt nhé.

“Phụ - mẫu” là cha – mẹ.

“phụ -tử” là cha - con,

“mậu – tử” là mẹ - con.

“thầy” trong bài này là cha. người xưa gọi cha đẻ là “thầy”.

Từ “Người” trong bài này: chỉ cha mẹ, các đấng sinh thành.

“Thung huyên”: Chỉ các bậc sinh thành, ông, bà, cha, mẹ.

Công cù lao: Công lao của cha mẹ.

“trún nước”, “tríu mẹ”: Chỉ người xứ Nghệ mới hiểu (he ..)

"Lăng mạ": Chửi bới, la mắng…

"Dăm ba cành đào liễu":  ví von các con gái

"gương lược dồi mài": trau chuốt, chải chuốt, làm duyên…

"Cho được lời dương thế": được tiếng thơm (tốt) ở đời

Đây là lời ru mà tôi đã từng nghe và thấy “gần” hơn khi nghe qua băng đĩa, các tiếng đệm “à, ơ, mà..” trong lúc hát ru do bạn tự “chêm” vào chỗ nào mà bạn thấy thích, không nhất thiết phải chêm vào một chỗ bắt buộc trong câu hát. Bạn hãy tập hát ru con và hát …cho chính mình bài này nhé!

Phụ tử tình thâm

Công thầy rồi nghĩa mẹ.

Đừng có tiếng tăm nặng lời

Đừng cả tiếng rộng hơi

Lăng mạ Người sao nên

Cãi mẹ thầy sao phải

Đêm con nằm nghĩ  lại

Nhớ đến cội thung huyên

Công cù lao ai đền

Nghĩa sinh thành ngày trước

Khi nhai cơm rồi trún nước

Khi phụ tử tình thâm

Thầy đói rách nợ nần

Mẹ cũng đói rách nợ nần

Bởi vì con thơ ấu 

Con một bầy thơ ấu

Phụ tử rồi phụ mẫu

Đường trắc hữu vô thân

Con có thủy có chung

Được chữ từ chữ hiếu

Dăm ba cành  đào liễu

Sáu bảy chồi nam  nhi

Thầy chưa được nhờ chi

Mẹ cũng chưa được cậy chi

Trả công ơn cho đáng

Trả nghĩa thầy cho đáng 

Khi mười ngày chín tháng

mẹ dưỡng dục nghén thai  

Con nên một nên hai

Lo ấp iu bồng bế

Đứa lên ba lên bốn  

Còn tríu mẹ chưa rời

Đứa sáu bảy nhởi chơi

Đứa chín mười khôn nậy

Dừ thầy cũng chưa được cậy

Dừ mẹ đang phải lo

Thầy đã sắm sửa cho

Mẹ cũng đã sắm sửa cho

Đứa tấm khăn tấm yếm

Đứa tấm quần tấm yếm

Con mười lăm mười tám

Lo gương lược dồi mài

Đứa mười chín đôi mươi

Lo tân gia dựng họ

Mà lo cửa nhà dựng họ 

Khi hoa cười ngọc  nở

Chốn đào liễu sum vầy

Thầy mơ tưởng đêm ngày

Mẹ cũng mơ tưởng đêm ngày

Ước dâu hiền rể hiền

Ước dâu hiền rể thảo 

Thánh hiền là đạo

Người đại xá từ bi

Con có lỗi điều chi

Xin mẹ thầy xá quá

Con đừng cậy thượng rồi át hạ

Ở ra dạ khinh thường

Con đừng đứa ghét đứa thương

Phụ giai tòng chi tử

Dừ trong sách có chữ

Con mới phải trông vào

Thầy một tuổi một cao

 Mẹ một tuổi một cao

Đừng bấc chì nặng nhẹ

Chớ bấc chì nặng nhẹ 

Con ở gần  thầy mẹ,

Phải xây đắp vun trồng

Khi vợ dại thì có chồng

Phải vào ra thăm viếng  

Phải đi về thăm viếng 

Khi đồng quà chữ bánh

Khi bún sốt lòng tươi

Phải nâng giấc lấy Người

Cho được lời dương thế

Rồi một mai bách tuế

Ra cây úa lá vàng

Lá rụng cội đại ngàn

Con tìm mô được nựa

Con mô tìm được nựa 

Khi cúng hương cúng lửa

Khi vào bái ra quỳ

Dừ đặt mâm lên thì

Thầy với mẹ nỏ ăn chi

Chỉ thấy ruồi với ruồi

Chỉ thấy ruồi với kiến 

Đêm chiêm bao tưởng đến

Dù than vắn thở dài

Thầy không đoái không hoài

Mẹ cũng nỏ đoái nỏ hoài

Thật là phụ từ... tử hiếu

Ơi kẻ hữu tình ơi

Làm con cho trọn đạo

Nhắc ai nhớ ghi  lòng

Dặn những lời báo hiếu chớ quên./.